DEĞİŞİK YERLER FARKLI YAŞAMLAR
İnsanlar yaşadığı çevrenin iklimi, bitki örtüsü oradaki yaşamı etkiler. İnsanlar oradaki iklime göre giyinir. Oradaki bitkilere göre ticareti gelişir.
Dünyadaki bazı iklimler:
1- Çöl İklimi: Genelde gündüzleri sürekli sıcaktır. Geceleri soğuk rüzgarlar eser.
2- Ekvator İklimi: Ekvator çevresinde görülen iklim yaz kış çok sıcaktır. Soğuk kış ayları yaşanmaz.Burada yaşayan birinin kışlık elbiseye, yakacağa ihtiyacı yoktur.
3- Kutup İklimi: Bu iklim kutuplar çevresinde görülür. Yaz kış çok soğuktur. Kar ve buz yerden hemen hemen hiç kalkmaz.
4- Muson İklimi: Daha çok dönenceler ile ekvator arasında görülen iklimdir. Bu iklim yazları sıcak ve aşırı yağışlıdır. Bu bölgelerde sık sık sel baskınları yaşanır. Asya’da Bangladeş çevresinde görülür.
5-Tundra İklimi:Kutupların aşağısında görülür.1-2 ay hariç karlarla kaplıdır.
Akdeniz İklimi: Yazlar sıcak ve kurak, kışlar ılık ve yağışlı geçer. Yaz aylarında sıcaklık yüksektir. Yaz aylarında yağış yoktur. Kuraklık kendisini hissettirir. Kış aylarında ise sıcaklık aşırı derecede düşmez. Sıcaklık
*Ege Bölgesi’nde dağlar denize dik uzandığından denizin etkisi iç kesimlere kadar uzanır.
Akdeniz İklimi'nin bitki örtüsü ise Maki'dir. Maki; kısa boylu, tüylü, bodur ağaçlardır.
KARADENİZ İKLİMİYazlar serin, kışlar ılık, her mevsim yağışlı geçen bir iklimdir. Karadeniz iklimi'nde mevsimler arasında çok büyük sıcaklık farkı yoktur. En fazla yağış sonbahar da düşmektedir. Karadeniz İklimi'nde yağış rejimi düzenlidir. Yağış rejimine bağlı olarak akarsuların rejimleri de düzgündür. Karadeniz İklimi, Karadeniz Bölgesi kıyı kesimleri ile Marmara Bölgesi'nin Kuzeyi'nde görülmektedir. Dağlar denize paralel uzandığı için bu iklim iç kesimlerde görülmez.Orta Karadeniz hariç deniz etkisi iç kesimlere ulaşmaz.
Karadeniz İklimi'nin bitki örtüsü ormandır.
KARASAL İKLİMYazlar sıcak ve kurak, kışlar ılık ve kar yağışlı geçer. En çok yağış ilkbahar mevsiminde düşer. En az yağış yaz mevsiminde düşer. Bu iklim de, kış ayları soğuk ve kar yağışlı geçmektedir. Don olayı sık görülür. Karasal İklim, İç Anadolu Bölgesi, Doğu Anadolu Bölgesi, Güneydoğu Anadolu Bölgesi ile Akdeniz, Ege, Marmara ve Karadeniz Bölgelerinin iç kesimlerinde görülür. Karasal İklim'in bitki örtüsü bozkırdır.
İKLİMİN ETKİLERİ
1-İnsanların;
a-Yeryüzüne dağılışlarını,
b-Ekonomik faaliyetlerini,
c-Yiyecek ve giyeceklerini,
d-Fizyolojik gelişimlerini,
e-Kültürünü,
2-Endüstrinin dağılışını,
3-Konut tipini ve malzemesini,
4-Ulaşımı,
5-Tarımı,
6-Turizmi,
7-Toprak oluşumunu,
8-Göl ve akarsuları,
9-Hayvan türlerini,
10-Erozyonu,
11-Bitki örtüsünü etkiler.
Geçmişten Günümüze Yerleşme
- İlk insanlar mağaralarda yada ağaç kovuklarında barınıyordu. Genellikle avcılık ve toplayıcılıkla yaşıyorlardı. Erkeklere avlanırken kadınlar tohum ve benzeri şeyler topluyordu.
- İlk insanlar tohumların yetiştiğini görünce tarım başladı. Tarımın başlaması ile insanlar yerleşik hayata geçmeye başladılar. Tarım arazilerinin çevresine ilk yerleşim yerlerini kurmaya başladılar. Böylece ilk köyler oluştu. Bu köyler genelde yüksek yerlere kuruluyor ve çevresi çitlerle kapanıyordu.
- Zamanla insanlar daha çoğaldıkça bu kez aralarında sorunlar çıkınca kendilerini yönetecek kişiler seçmek zorunda kaldı ve böylece ilk devletler kurulmaya başladı.
- İnsanlar önceleri kilden çanak çömlek kullanıyorlardı. Çatal ve kaşıkları kemiktendi. İnsanlar ateşi bulunca bu çömleklerini pişirerek daha sağlam yaptılar. Daha sonra insanlar madenleri işlemeyi öğrendi. (Önce bakır, sonra demir, sonra tunç gibi madenler).
- Zamanla büyük şehirler ve devletler kuruldu. Ve şehirler arasında ürettikleri ürünler sayesinde ticaret başladı.
- Beraber yaşayınca toplum kurallarını düzenleyecek kanunlar hazırladılar.
- Şehirler yada küçük ülkeler arasında savaşlar başladı. Şehirleri ve küçük devletleri egemenliği altına alan toplumlar büyüdü. Böylece büyük “Merkezi Krallıklar” kuruldu.
KİMLER GELDİ KİMLER GEÇTİ:
Üzerinde yaşadığımız Anadolu’da bizden önce bir çok uygarlıklar yaşadı. Anadolu’nun bir çok kültür ve medeniyete ev sahipliği yapmasında iklimin elverişli olması,verimli topraklara sahip olması ve önemli ticaret yollarının bulunması etkili olmuştur.Günümüzde onlara ait eserler bulunmakta ve müzelerde sergilenmektedir.
- Anadolu’da kurulan ilk uygarlıklar(medeniyetler):
1- Hititler:-Başkenti Hattuşa’dır (Hattuşaş). Hattuşa bugün ilimiz olan Çorum sınırları içinde yer alır.
-Kral aynı zamanda baş rahip,baş komutan ve baş yargıçtı.
-Hitit kanunları gelişmiş ve insancıldı. Ölüm cezası çok azdı.Tazminat yaygındı.
-Kabartmacılıkta ileri gittiler.(İvriz ve Yazılıkaya kabartmaları)
- Hitit krallarının yanında “Tavanna” denilen kraliçelerde yönetimde söz sahibi idi. Buda Hitilerde kadına önem verildiğini gösterir.
-Hititlerin devlet işlerinin görüşüldüğü meclise “Pankuş” adı verilirdi.Pankuş kral ve kraliçeyi yargılayabilirdi.Bu da kralın yetkilerinin sınırsız olmadığını gösterir.
-Hititliler çivi yazısı ve Mısırlıların kullandığı Hiyeroglif(resim yazısı) yazısını kullandı.(Yazıyı Asurlu tüccarlardan öğrendiler)
- Hititliler “Anal” adı verilen yıllıkları yazdılar. Bu Analları tanrıya hesap vermek için yazıyorlardı. Bu nedenle yalan yazmadıkları için Anallar ilk gerçek tarih yazıcılığı sayılmaktadır.
-Dünyanın ilk yazılı antlaşması olan “Kadeş Antlaşması” Hitiler ile Mısırlılar arasında yapıldı.(MÖ 1280)
-Savaş arabaları savaşlarda büyük üstünlük sağlardı.Frigler tarafından yıkıldılar.
2- Frigler: -Başkenti Gordion şehridir. Bugün Ankara’nın ilçesi olan Polatlıdadır.
- Frigler tarıma büyük önem verdiler. En önemli geçim kaynakları tarımdı. Bu nedenle saban kırana ölüm cezasına kadar ceza veriyorlardı.Bunun nedeni Geçimin tarıma dayalı olması.Dinleri çok tanrılı idi.En büyük tanrıları bereket tanrıçası Kibele idi.(*Bu durum ekonomik uğraşıların hukuki ve dini yapıyı şekillendirdiğini gösterir.
- Çivi yazısı kullandılar.
- Kral Midas ünlü bir kralıdır. Tarihte eşek kulaklı Midas olarak yerini almıştır.
- Friglerin dokuduğu kilimlere “Tapates” adı verilirdi.
- Hayvanların konuşturulduğu “fabl” hikayeleri yazmışlardır.
-Krallarını ve soyluları Tümülüs denen mezarlara gömmüşlerdir.
-Bu devleti Kimmerler yıkmıştır.
3- Lidyalılar:- Başkentleri “Sard” şehridir. Bugün Manisa’nın Salihli ilçesindedir.
- Lidyalıların en önemli özelliği parayı bulmalarıdır.(Ticaretle uğraştıkları için)Paranın bulunmasıyla ticaret gelişmiş ve hızlanmıştır.
- Ticaret yapmak için “Kral Yolu” adı verilen ticaret yolunu kurdular.
- Süs eşyası ve parfüm ticareti yaptılar.
-Orduları paralı askerlerden oluştuğu için fazla uzun ömürlü olmadılar.
4- İyonlar:- İyonlar şehir devletleri halinde yaşadığı için belli bir başkentleri yoktur. Efes, Milet, Foça, İzmir önemli şehirleri idi.
- İyonyalılar özgür düşünceye ve bilime önem vermişler. Bu nedenle bir çok bilim adamı yetiştirmiştir.
-Tıpta Hipokrat, tarihte Herodot, felsefe'de Diyojen, matematikte Pisagor, Thales gibi bilim adamları yetişmiştir.
- Deniz ticareti yapmışlar ve başka ülkelere koloniler kurmuşlardır. Yerleştikleri kolonileri sahiplenmişlerdir.
* Koloni: Bir devletin kendi ülkesinin sınırları dışında egemenlik kurarak yönettiği ekonomik veya siyasal çıkarlar sağladığı ülke, sömürülen ülke.
- İyonyalılar Fenike alfabesini kullanmışlardır.
- Bugünkü Avrupa uygarlığının temelinin oluşmasını sağlamışlardır.
-Tanrıları insan şeklindeydi.
5- Urartular:
- Başkenti Tuşpa’dır. Bugün Van ili sınırları içinde yer alır.
- Taş ve maden işlemeciliğinde gelişmişlerdir.
- Tarımı geliştirmek için barajlar, göletler kurdular. Su kanalları açarak sulama yapmışlardır.
-Çivi yazısı kullanmışlardır.
- Oda şeklinde kaya mezarları yapmışlardır. Ölümden sonra yaşama inandıkları için mezarlarına insanların günlük kullandığı eşyaları konmuştur.Dinleri çok tanrılı idi(Hititlerden etkilenme)
MEZOPOTAMYA
1-Sümerler:Mezopotamya (Fırat-Dicle arası) uygarlığını başlattılar.Şehir devletleri halinde yaşadılar.Bu şehirleri Ensi veya Patesi denilen rahip krallar yönetiyordu.
- Kral aynı zamanda baş rahip,baş komutan ve baş yargıçtı.Kraldan sonra en yetkili kişi kraliçedir.
-Zengin oldukları için orduya önem verdiler.
-İnançlarından dolayı matematik,astronomi ve geometri ile ilgilenmişlerdir.
-Düzenli bir sulama sistemi yapmışlar tarıma önem vermişlerdir
-İlk yazıyı ve tekerleği buldular.
-Evlerini kil tuğlalardan yaptılar.(Orman olmadığından)
-Tufan ve Gılgamış destanları meşhurdur.
-Dinleri çok tanrılı idi. Tapınaklarına Ziggurat denirdi.
-Urgakina ilk kanunları yapmıştır.
2-Asurlar:Yukarı Mezopotamya’da kurulmuştur.Başkentleri Ninova’dır.Ticaretle uğraşmışlar,Sümerlerden öğrendikleri yazıyı Anadolu’ya getirmişler ve Anadolu’da tarih çağlarını başlatmışlardır.İlk kütüphaneyi ve arşivi yaptılar.Dinleri çok tanrılı idi.Geliştirdikleri ağırlık ve uzunluk ölçülerini daha sonra Yunanlılar ve Romalılar kullanmışlardır.
Babiller:Mezopotamya’da kurulmuştur.En tanınmış hükümdarı Hammurabi’dir.Çok sert kanunlar yapmıştır.
-Dinleri çok tanrılı idi. Tapınaklarına Ziggurat denirdi.
-Astronomi ile ilgilenmişler,güneş ve ay tutulmalarını kaydetmişlerdir.Sümerlerden etkilenmişler,bir çok alanda onları geçmişlerdir.
-Babilin asma bahçeleri meşhurdur.